Ayurveda ve Mevsimler-Sonbahar

Beş bin yıllık yaşam bilimi Ayurveda, beslenme, yaşam tarzı ve gençleştirme yoluyla vücudun zihin ve ruhun iyileşmesini sağlıyor. Ayurveda’nın bilgisi açısından baktığımızda Sonbahar mevsiminde neler yapılır, beslenme nasıl olmalıdır, bir göz gezdirelim.

Her mevsimin kendine özgün bir döngüsü var. Sonbahar ayı doğanın içe dönüş ve dinlenme zamanı. Ağaçlar bu mevsimde enerjilerini yapraklardan alıp gövdeye ve köklerine doğru çekmeye ve yeşil yapraklarını yavaş yavaş sararmaya ve dökmeye başlarlar. Kış hazırlıkları başlamıştır doğada. Bu saf ve kullanılır enerjisini hayatta kalabilmesi için köklerine doğru yönlendirirler.

Sonbahar ayına girmek üzere doğa başka bir dalgalanmaya doğru hareket eder. Doğa mevsim geçişlerini bilir ve uygular.

Peki doğa tüm bunları biliyorsa bizler de mevsimlere göre nasıl davranmamız gerektiğini biliyor muyuz?

Ayurveda bilgisi der ki, doğa ve insan bir bütündür. Nasıl ki mevsim geçişlerinde ağaçlar kendilerini o mevsime hazırlıyorsa bizler de bedenimizi mevsimlere göre hazırlamalıyız.

Bu nasıl olmalı? Ayurveda’da bütün maddelerin özünün temeli beş unsurdan oluşmuştur. Fakat yalnızca canlı olanların üç dosha’sı vardır. Bu üç kuvvet biyolojik süreçleri yönetir. Dosha kelimesi “varlığın bozulmasına yol açan” anlamına gelir ve dengede olmadıkları zaman dosha’ların hastalık süreçinde olduğu gösterir. Bu üç dosha’nın adı Vata, Pitta, Kapha’dır. Vücudumuz bu üç dinamik enerji tarafından yönetilir. Bu enerjiler vücudumuzda sürekli dalgalanır ve hareket halindedir. İyi bir sağlık durumu ya da karşıt dengesizlikler üretebilir. Dengesizlikler başladığında hastalıklar da başlar. Bizim seçtiğimiz yaşam tarzı, beslenmemiz, yediğimiz yemekler, uyguladığımız aktiviteler, yaşam için seçtiğimiz yerler, bütün bunlar belirleyicidir.

Dengede kalabilmemiz için bize bağlı faktörler var fakat esas olarak günün doğaya özgü olan ve organizmamızla bağdaşan saatleri de vardır, yani mevsimler gibi hareket eden başka faktörlerin de olduğu gibi. Tüm bunları farkındalık içinde görmeye ve anlamaya başladığımızda yapabileceğimiz şey, bu doğa hareketliliği içinde bizi etkilememesi için bize nelerin uygun olduğunu bilmek ve öğrenmektir.

Sonbahar mevsiminin enerjisi Vata dosha’dır. Sonbahar bazı bölgelerde daha keskin, bazı bölgelerde ise daha yumuşak geçer. Geneli kuru, soğuk, hareketli bir mevsimdir. Vata dosha insanları genellikle sıcaklık değişimlerine duyarlıdır. Soğuk havayı ve rüzgârı beğenmezler. Bedenimizde ve zihnimizde çok fazla Vata biriktiğinde dengesizlik oluşmaya başlar. Uykusuzluk, kabızlık, yüksek tansiyon, anksiyete, depresyon ve kuru bir cilt oluşması gibi.

Beslenmeyi ele alırsak;

Beslenme konusunda Vata’yı daha fazla yükseltmemek için, yani dengede olmasını sağlamak için nelere dikkat edelim , neler yiyelim gibi … Sıcak, yağlı, tuzlu, tatlı yiyecekler yemeli baharatlı tatlardan öncelikle kaçınmalıyız . Sıcak çorbalar, güveç yemekleri, ev yemekleri, basmati pirinç, yulaf, bulgur gibi güçlendirici tahıllar yemeliyiz. En önemlisiyse, mevsiminde olan özellikle kök sebzeler ve meyveler şeftali, kayısı, elma, nar gibi sulu meyveler ve tatlı meyveler. Süt ürünleri, kefir, lor peyniri iyi gelir. Birde öğün atlamamak, kızartma yerine buharda pişirmek, sıcak, ılık sular içmek. Bunlardan yola çıkarsak kısaca saf öz gıdalarla beslenmek,

Mümkünse günlük yemek, pişirmek yani beklememiş zamanında hazırlanmış yiyecekler sevgiyle yapılmış yemekler gibi.

Doğal meyve suları yapmak özellikle havuç ve portakal suyu Vataya çok iyi gelir, içine biraz tarçın koymak Vatayı sakinleştirir. Ayrıca hindistan cevizi barsaktaki Vata’yı azaltmaya da yardımcı olur. Taze zencefil gazı azaltır. Portakal ve havuç suyu birçok özelliği yanında yüksek antioksidan içerir ve hücresel yaşlanmayı önleyebilir.

Yağlar da Ayurveda’nın temel parçasıdır. Vücudumuzun ve zihnimizin sağlığını korumak için yağların dış ve iç kullanımı önemlidir. Susam yağı Vata dosha’lar için uygun yağlardandır. Çünkü sıcak, tatlı, besleyici ve nemlendirici niteliktedir. Vata dosha hava, rüzgâr ve soğuk nedeniyle dengesizleşebilir. Ciltte kuruluk, gerginlik, eklem ağrıları, uyku zorluklar gibi sorunlar olabilir. Bu dosha’yı dengelemek için bedeni susam yağıyla yağlamak gerekir. Ayrıca yemeklerimizi Ghee (sade yağ) ile pişirmek bu mevsimde içimizi ısıtır ve doshamızı dengeler.

Vata dosha’da hava kuru ve soğuk olduğunda ağırlaşır. Solunum hastalıkları, öksürük, üşütme, ani sıcaklık değişimlerinin sonucu olarak soğuk algınlıkları olur. Bitkisel çaylarla beden sakinleştirilebilir.

Vatalar için altı adet kakule, bir çubuk tarçın, bir çay kaşığı kadar kök zencefil ve bir çay kaşığı meyan kökü suyla kaynatılıp süzülerek, isteğe göre bal koyup içilebilir, bu, uykusuzluğu da dengeleyecektir. Sadece beden değil, zihinde doshalarla etkilenebiliyor. Bir örnek verirsem: Beden Pitta dosha iken zihin Vata dosha olabiliyor. Bu durumda ne yapabiliriz? Ayurveda ve Yoga’ya ayrılmaz bir bütün olarak baktığımızda meditasyon, yoga asanaları, twist’ler (bükme duruşları, omurgayı bükme) denge hareketleri, ayakta duruşlar, nefes çalışmaları yapabiliriz. Bu çalışmalar stres ve anksiyete seviyelerini düşürme yeteneğine de sahip, ayrıca bizi besliyor, iyileştiriyor sakinleştiriyor ve doğru kararlar almamızı da sağlıyor.

Bu mevsimde ağır sporlar yapmak yerine daha az pratik yapmak, bol bol sabah yürüyüşleri, sakinlik içinde konuşmadan yürümek, dinlenmek ve bunlarla zihni sakinleştirmek gibi. Ayrıca kabullenme, inanç, cesaret, farkındalık ve sevgi oluşmaya başladığında zihinde sakinleşebiliyor.

Rüzgârlı havalarda başımızı örtmek iyi gelir. Soğuk yerlerde uyumamak, bedeni sıcak tutmak ve susuz kalmamak Vata doshanın sakinliği için önemlidir.

Ebru Gümüş

Kasım 2022

Fotograf: Kadri Võsumäe